Een vreemde titel, maar zo was ook de heden, 20 mei 2017 aanwezige tentoonstelling, over beeltenissen en het ontstaan van “Gapers”.

De ouderen kennen de “Gaper”als het symbool aan de buitenmuur, alwaar zich dan een drogist, of Apotheek bevindt. Soms vergezeld van een draaiende zuurstok, maar altijd een beeltenis met geopende mond en de tong naar buiten.  En dat er nogal wat verschil zit tussen de verschillende uitbeeldingen, bleek vanmiddag toen Peter van Hooff, onderzoeker van het Farmaceutisch erfgoed hier eens uitgebreid over kwam vertellen.

Zijn onderzoek richt zich op het fenomeen Gaper en waar het vandaan moet zijn gekomen, want zoals hij zei “iemand is er mee begonnen in 1570.” Mogelijkerwijs door de uitstraling van de toenmalige uitbaters van kruiden en medicinale opiaten, alwaar verschillende oosterse dieren, dan wel beenderen of dergelijke aan het plafond hingen. Mensen “vergaapten”zich aan deze attributen. Terwijl de inhoudelijke medicinale kant in die tijd berustte op opiaten.Maar ook het woord Gaper, werd als scheldnaam gebruikt. Dat de beeltenis van een “Gaper”aan de muur, specifiek aan de drogisterij hoorde, is vanuit die tijd een fabel. Immers als het pand aan een bakker werd verkocht, dan zat het beeld nog steeds op het verkochte pand. Dan noemde de lokale bakker zich  de Gaper. Zo heeft Amersfoort op de Hof een pension “de Gaper” .

Vooraf aan deze, boeiende”uiteenzetting, hield Gezina Tuinstra een welkoms woord. de 15 tal belangstellenden, gingen er eens goed voor zitten. En zoals zij verwoorde, het naar Amersfoort halen van de “gapers”heeft nogal wat voeten en handen gehad. De toegezegde expositie materialen van het Zuiderzee-museum ging niet door en uiteindelijk heeft men uit het museum uit Urk, twee “Gapers” in bruikleen gekregen.

De historie van de Gaper, die als drogisterij/Apothekers symbool zo hier en daar nog in den landen te aanschouwen is, passeerde de revue. Opmerkelijk zijn de soorten Gapers, van Moren tot Muzelmannen, van Narren tot militair uitstralende Gapers. Meestal voorzien van een tulband al dan niet versierd, een snor en baard en een uitgestoken tong. Op de tong meestal een pil, die kennelijk bedoeld is om in aan te geven, welke soort winkel men betreed. Ook over deze pil zijn diverse omschrijvingen. Mogelijkerwijs komt het versje van Klein duimpje en Likkepot hier vandaan. Vaststaat dan men heel lang geleden medicijnen als een zalf in een potje deed. Tweemaal daags voor de maaltijd er aan likken, kreeg men de gewenste medicatie binnen.

Moren, hebben over het algemeen een donkere huidskleur. Muzelmannen zien er dan wat stoerder uit en de Narren, zijn natuurlijk de vrolijke figuren. De bijzonderheid van deze groepen is dat de kleding en sieraden wel terug komen in de afzonderlijke categorieën.

Een duidelijk herkenbaar plaatje uit Amsterdam, van een “gaper” lokte verschillende reacties uit. Over Bakkies ( wangen )  en de plek waar Anton Pieck deze plaat had gemaakt. Enige bezoekers waren ter plaatse erg bekend.

Vanuit het buitenland, werden in de begin periode van de Gapers, al gewaarschuwd voor dit typisch Nederlandse verschijnsel en dat de bezoekende buitenlander, gevoegelijk kon aannemen dat bij een dergelijke winkel met gaper, er “drugs”werden verkocht.  De nu gebruikelijke aanduidingen, laten we hier achterwege.

In het Amersfoortse, waren in die periode de Moren en Muzelmannen vertegenwoordigd in de Langestraat, op de Kamp en Leusderweg. Maar ook op t’Hof en andere plekken waren deze figuren te vinden. Het merendeel is nu in de musea opgeslagen. De omschreven periodes en uitleg treft u in de fotoreportage verder aan.

Een bekend reclame artikel uit de vergane jaren waren de replicaatjes van verschillende “gapers” . Daar waar nu moestuinbakjes worden vertrekt, werden en die tijd door bv het Kruidvat, gapertjes bij de aanschaf van dit of dat product, verstrekt. Een verzameling is in het wijkmuseum aanwezig.

De lezing, die de verschillende facetten belichtte gedurende de eeuwen heen, was “boeiend” te noemen. De kennis van zaken, die de presentator had, bleek te worden gewaardeerd. Zo af en toe werd in de presentatie ingebroken als een vraag bij het publiek was opgeborreld.

Na ruim een uur, aaneengesloten  dia,s/ voorbeelden/ uitleg/ omschrijvingen en verhalen, werd deze presentatie afgesloten. het is zeer de moeite waard om de tentoonstelling van Apothekers  en de collectie “gapers”in het wijkmuseum te bezoeken.

Verslag en foto reportage, Karel van Rooy.